COLUMN
MIEKE SCHRIJFT
Mieke van Stigt is socioloog en pedagoog, schrijfster en columniste. Ze verbindt actuele maatschappelijkekwesties met ontwikkelingen in de samenleving als geheel en is bekend van haar boek Alles over pesten en haar columns en artikelen op Sociale Vraagstukken.
ZIJN WIJ CONSUMENTEN OF ZIJN WIJ BURGERS?
Alle inwoners van Nederland zijn burgers, we hebben rechten en plichten tegenover de staat. We zijn ook consumenten: we kiezen en kopen producten. Het zijn twee verschillende rollen: als burger voelen we ons verantwoordelijk voor het geheel, voor elkaar. Maar als consument kiezen we zelf, en willen we vooral zo gunstig en voordelig mogelijk uit zijn. Het is niet leuk als de buren dezelfde auto hebben als jij, voor de helft van de prijs. Dan voel je je toch een beetje beetgenomen, of een beetje een sufferd.
We worden aangemoedigd om te denken als consumenten: het draait om wat jij wilt. Je kunt vandaag nog, als je `nu snel naar de winkel gaat’, een koopje binnenslepen. De buren hebben het nakijken. Dit zien en horen we in de vele reclames die ons dagelijks overspoelen.
Maar ook de overheid bevordert dit denken: we moeten immers de juiste keuzes maken, we zijn zelf verantwoordelijk. Pech of tegenslag worden al gauw gezien als verkeerde keuzes en individuele zelfredzaamheid wordt gezien als het grootste goed. Dit ondermijnt het besef dat we van elkaar afhankelijk zijn en voor elkaar verantwoordelijk. We staan alleen en zijn elkaars concurrent geworden.
De gevolgen van dit denken worden ons kwalijk genomen. Bijvoorbeeld als ouders kritisch zijn op scholen, of wanneer ze bijles kopen zodat hun kinderen optimale kansen hebben. Dan worden ouders al gauw egoïstisch of agressief gevonden en zorgen de bijlessen voor ongelijke kansen tussen leerlingen.
Ook worden we verantwoordelijk gehouden voor uitbuiting en vervuiling, doordat consumenten eerder kiezen voor goedkope vliegvakanties of kleding, voor vlees van de kiloknaller of voor het gebruik van plastic flesjes. Het idee van burger en consument zijn is een tegenstrijdigheid: als burger zijn we vóór het milieu, voor mens- en dierenrechten en tégen de plasticsoep in oceanen, maar als consument dragen we hieraan zelf bij.
De vergissing die hier wordt gemaakt is dat consumenten zo de verantwoordelijkheid krijgen voor een heel economisch systeem. Kapitalisme draait immers om zoveel mogelijk verkopen met zoveel mogelijk winst en zo min mogelijk kosten. Dat leidt vanzelf tot uitbuiting. Terwijl de politiek zoveel mogelijk doet om dit systeem te ondersteunen, krijgen de consumenten de schuld van vervuiling en uitbuiting. Tegelijk wordt juist de solidariteit onder burgers afgebroken. Het wordt tijd dat de overheid zelf haar eigen verantwoordelijkheid gaat nemen en verstandige keuzes gaat maken. Zodat burgers weer burgers kunnen zijn.